Patroni zabobrzańskich ulic Oskar Kolberg

Filia nr 3 Książnicy Karkonoskiej
prezentuje

Patroni zabobrzańskich ulic

Oskar Kolberg
(22 luty 1814-3 czerwca 1890)

Polski etnograf, encyklopedysta, folklorysta i kompozytor
– uznany powszechnie za twórcę podstaw współczesnej nauki o kulturze
(etnografii i etnologii, folklorystyki, etnomuzykologii i językoznawstwa)

(…) zamilczał tu sam autor o swej ogromnej zasłudze, mianowicie,
iż on to pierwszy dopiero, w jedną spoistą całość uchwycił melodyę ludową (…),
a przez to dał podwaliny naszemu ludoznawstwu.
Stanisław Lam

Oskar Kolberg urodził się 22 lutego 1814 r. w Przysusze w województwie mazowieckim. Był synem Juliusza Kolberga, późniejszego profesora miernictwa i geodezji na Uniwersytecie Warszawskim. Matka Karolina Fryderyka Mercoeur, była córką francuskich emigrantów. Kolbergowie początkowo mieszkali w Przysusze w latach 1810 — 1817, gdzie ojciec Oskara pracował jako zarządca zakładów hutniczych. Potem Juliusz Kolberg z rodziną przeniósł się do Warszawy, gdzie objął stanowisko profesora na Uniwersytecie Warszawskim. Zamieszkali w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego. Tutaj nawiązali intensywne kontakty ze środowiskiem artystycznym Warszawy, spotykali się z przedstawicielami inteligencji warszawskiej. Dzieci w rodzinie Kolbergów miały styczność ze światem kultury i nauki, toteż synowie otrzymali bardzo dobre wykształcenie. Wilhelm — starszy brat Oskara — został inżynierem i kartografem, Antoni — młodszy — został uznanym malarzem.

W latach 1823-1830 Oskar Kolberg uczył się w Liceum Warszawskim, którego dyrektorem był przyjaciel rodziny Samuel Bogumił Linde. Tutaj także nauki pobierali jego bracia. Uczniem Liceum był także Fryderyk Chopin, który przyjaźnił się z Wilhelmem.

Równocześnie Oskar zdobywał edukację muzyczną — uczył się kompozycji i gry na fortepianie. Wybuch Powstania Listopadowego i restrykcje władz carskich po nim, spowodowały zamknięcie Liceum. Oskar Kolberg początkowo podjął pracę zarobkową jako księgowy w kantorze bankowym Samuela Frenkla, natomiast w latach 1835-1836 r. Kolberg studiował w berlińskiej Akademii Handlowej. Nie przerwał edukacji muzycznej.

Po ukończeniu studiów Oskar Kolberg pracował jako nauczyciel muzyki, urzędnik bankowy, księgowy, a nawet otrzymał po protekcji brata posadę w zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W tym czasie opracował także ponad 1000 haseł z zakresu muzyki i muzykologii do wydawanej przez Samuela Orgelbranda Encyklopedii Powszechnej.

Początkowo wiązał swoją przyszłość z karierą kompozytorską, jednak jego debiut w 1836 r., który przeszedł bez echa, spowodował, że jego zainteresowania poszły w kierunku etnografii. Badania folkloru oraz poszukiwania materiału do nich, Kolberg rozpoczął od okolic Warszawy. Już w 1839 r. po raz pierwszy wybrał się na Mazowsze, rozpoczął zbieranie materiałów o folklorze muzycznym. Wspólnie w gronie przyjaciół (literatów, malarzy, muzyków) organizował wyprawy, notował pieśni i melodie ludowe. Jako kompozytor, uzupełniał zbiory pieśni o zapis melodii. Publikując pieśni ludowe dołączał do nich opracowany przez siebie akompaniament fortepianowy w układzie na głos i fortepian. W czasach, gdy nie było do dyspozycji żadnych metod utrwalania dźwięku cała praca polegała na zapamiętaniu i zapisaniu ze słuchu melodii, a także opisaniu towarzyszących im obyczajów. Z czasem jednak zmieniło się jego podejście — bardziej niż kompozytorem, stał się etnografem, podkreślał jednak, że nie jest zawodowcem , ale pasjonatem. Największą jednak jego zasługą, było stworzenie jednolitego zbioru monograficznego z ludoznawstwa i muzykologii ludowej narodu polskiego. Efektem tej pracy było wydanie w 1857 roku dzieła „Pieśni ludu polskiego”. Tworząc to dzieło stał się prekursorem badań etnograficznych, dając podstawy etnografii polskiej.

Później powiększył zakres swoich zainteresowań etnograficznych, najpierw o Małopolskę i okolice Krakowa, potem w swoich badaniach poszedł dalej, objął badaniami cały kraj. Zwykle materiały zbierał osobiście pomieszkując kątem u znajomych. Często jednak musiał korzystać z materiałów przysłanych pocztą, gdyż nie zawsze było go stać, aby docierać w najdalsze zakątki kraju.

Kolberg pochodzący z bohemy warszawskiej, zaczął zbierać folklor w intencji transponowania go później w artystycznym opracowaniu dla szerokich mas, by folklor trafił pod strzechy.

Oskar Kolberg jako pierwszy badacz zebrał i usystematyzował kulturę ludową, dzieląc ją według regionów. W swoich badaniach terenowych dostrzegał wzajemne związki elementów kultury ludowej. Efektem jego mrówczej pracy było monumentalne dzieło opisujące rodzimą kulturę ludową „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. Kolejne tomy opisywały zebrane materiały dotyczące poszczególnych rejonów Polski. Innym dziełem badacza są obrazy etnograficzne. W dziełach tych zawarł zbierany przez całe życie, przez 50 lat wędrówek po kraju, olbrzymi materiał ukazujący życie, kulturę i twórczość ludową. W swojej pracy wykazywał się wielką skrupulatnością i dokładnością, co pozwoliło na zachowanie kulturowego dziedzictwa wielu regionów. Jego przywiązanie do kultury Polski stworzyło niesłychaną mieszankę, której efektem było wielkie dzieło. Stanowi ono do dziś podstawę folklorystyki i etnografii polskiej.

Dzięki swoim publikacjom Oskar Kolberg stał się członkiem Krakowskiego Towarzystwa Nauk, które w 1870 r., po wielu staraniach, postanowiło częściowo finansować jego dalsze działania. To wpłynęło na decyzję Kolberga o opuszczeniu Warszawy i przeniesieniu się w okolice Krakowa. Początkowo mieszkał w Mogilanach, u przyjaciela, później 13 lat spędził w Modlnicy, u brata Józefa. W dalszym ciągu Kolberg wyjeżdżał w teren i kontynuował swoje badania.

W 1872 r. został członkiem korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności, w 1874 r. przewodniczącym sekcji etnograficznej Komisji Antropologicznej i współredaktorem rocznika „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”. Pobyt Kolberga w Modlnicy sprzyjał pracom etnograficznym. Badaniami objął wszystkie regiony leżące w zaborze austriackim, podróżował po Wielkopolsce, Pomorzu i Mazurach. Pracował w bibliotekach, archiwach i Akademii, przygotowywał publikacje. Brał udział w sympozjach i odczytach, był między innymi na światowej wystawie w Paryżu . Kolberg był także jednym z patronów i organizatorów wystawy etnograficznej zorganizowanej w 1880 r. w Kołomyi. Jesienią 1884 r. przeniósł się do Krakowa i wciąż poświęcał się pracy etnograficznej. W 1885r. odbył swój ostatni wyjazd badawczy w Przemyskie i Sanockie.

Pomimo tego, że ostatecznie Oskar Kolberg poświęcił się etnografii, pozostawił spory dorobek kompozytorski. Jego spuścizna muzyczna to kompozycje na fortepian, kompozycje sceniczne, pieśni na głos i fortepian. Komponował utwory inspirowane motywami ludowymi, które napotykał prowadząc swoje badania w różnych regionach. Podczas swojej pracy etnograficznej notował melodie wiejskich grajków ze słuchu. Komponował utwory taneczne: polonezy, polki, kujawiaki, mazurki.

Oskar Kolberg zdominował epokę swoją osobowością i jakością pracy.

Ostatni rok swojego życia Kolberg spędził w domu przyjaciela Izydora Kopernickiego. Zmarł 3 czerwca 1890 r. W testamencie przekazał Akademii Umiejętności swoje niewydane materiały. Izydorowi Kopernickiemu zapisał książki oraz nuty.

Oskar Kolberg spoczął na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w 200 rocznicę urodzin wybitnego etnografa i kompozytora, uchwałą ogłosił rok 2014 jako Rok Oskara Kolberga. Zaplanowana została realizacja wielu działań koncertowych, edukacyjnych, wydawniczych i promocyjnych, m. in. stworzono stronę internetową poświęconą Kolbergowi.

W 1960 uchwałą Rady Państwa zostało zaakceptowane wydanie „Dzieł wszystkich Oskara Kolberga”. Przygotowanie wydania powierzano specjalistom różnych dziedzin—etnografom, etnomuzykologom, muzykologom i filologom.

W 1974 roku ustanowiono Nagrodę im. Oskara Kolberga przyznawaną twórcom ludowym, działaczom ruchu folklorystycznego oraz naukowcom.

Co do sposobów zbierania i zdobywania tych pieśni tyle tylko powiem, że nie mało przy tym zaznałem trudności, a nawet i przykrości. Trudności te leżały w nieufności naszego ludu, w niechęci jaką ma w powierzaniu swoich pieśni obcemu, tak nazywa każdego w paltocie lub surducie (…). Nieraz przyszło mi w brudnej izbie, przy obawie o własną skórę, wśród duszącego dymu, wyziewów i gwaru, tłumie zgromadzonego i cisnącego mnie ludu, bez światła prawie stenografować ulatujące dźwięki skrzypka.

Ulica Oskara Kolberga.

Ulica Kolberga w Jeleniej Górze została ustanowiona 28 kwietnia w 1974 roku na mocy uchwały Rady Narodowej Miasta i Powiatu Jeleniej Góry. Ulica ta łączy ul. Karłowicza z ul. Moniuszki, tworząc częściowo łukowatą odnogę od ulicy Kurpińskiego, okalającą ogródek jordanowski dwóch przedszkoli, natomiast pozostała część stanowi przedłużenie ul. Kurpińskiego.

Dominuje tu niska 4-piętrowa zabudowa mieszkaniowa. Jedynym obiektem użyteczności publicznej jest popularny „Blaszak”, w którym mieści się Osiedlowy Dom Kultury, kilka sklepów, apteka itp. Integralną częścią ul. Kolberga jest ścieżka rowerowa.

Opracowała: EL