Patroni zabobrzańskich ulic Stanisław Moniuszko

Filia nr 3 Książnicy Karkonoskiej
prezentuje

Patroni zabobrzańskich ulic

Stanisław Moniuszko
ur. 5 maja 1819, zm. 4 czerwca 1872
200 rocznica urodzin

kompozytor, ojciec polskiej opery narodowej

…Cześć tobie, mistrzu! Niech pieśń twa płonie,
niech budzi serca po wieczny czas,
któż dziś twą lutnię pochwyci w dłonie,
kto twoim laurem otoczy skronie
i z twoją pieśnią stanie wśród nas?…
„Na śmierć Stanisława Moniuszki”, autor nieznany, 1872.

Stanisław Moniuszko urodził się 5 maja 1819 roku w miejscowości Ubiel leżącej niedaleko Śmiłowic oraz Mińska na dzisiejszej Białorusi. Jego katolicka rodzina o szlacheckich korzeniach herbu Krzywda pochodziła z okolic Białegostoku.Ważną postacią w historii rodziny był dziad kompozytora, też Stanisław (1734-1807), który po opuszczeniu Podlasia przeniósł się do Wilna, a potem, dzięki swojej przedsiębiorczości i łatwości nawiązywania kontaktów, wykupił klucz śmiłowicki, do którego należało wiele mniejszych wsi i osad. Sam osiedlił się wraz z dużą rodziną w okolicach Śmiłowic. Z czasem rozdysponował majątek między swoje dzieci.

Stanisław Moniuszko był jedynym potomkiem Czesława Moniuszki i Elżbietyz Madżarskich Moniuszkowej, a za razem jedynym męskim potomkiem w licznej rodzinie Moniuszków. Jego ojciec był ziemianinem, matka pochodziła z Węgier. Przebywając w gronie wykształconych stryjów, bardzo dużo czytał, często słuchał patriotycznych dysput rodzinnych, uczył się języków obcych, był widzem amatorskich teatrzyków domowych. Matka, Elżbieta Moniuszkowa, nie była zawodowym muzykiem, ale stała się dla syna pierwszą nauczycielką gry na fortepianie. To ona wspólnie z ojcem Czesławem odkryła muzyczne talenty syna. Matka mając piękny głos, śpiewała synowi pieśni patriotyczne. Ojciec natomiast był niezrównanym gawędziarzem. Z pasją opowiadał o swoich wojennych przeżyciach, przekazując w ten sposób wiedzę historyczną. Przyszły kompozytor w domu rodzinnym chłonął atmosferę wrażliwości na sztukę, na postawy patriotyczne, na potrzebę zdobywania wykształcenia oraz wyczulony był na trudny los ludzi z niższej warstw społecznych, Tak kształtował się jego patriotyzm i umiłowanie do ojczyzny. Rodzice bardzo dbali o solidne wykształcenie jedynaka.

Ośmioletni Staś przeniósł się z rodzicami do Warszawy i tam rozpoczął naukę w gimnazjum ojców Pijarów. August Freyer był jego pierwszym nauczycielem teorii muzyki,gry na fortepianie i organach. Trzy lata później musieli jednak opuścić Warszawę, zamieszkali w Mińsku, ponieważ musieli zająć się majątkiem odziedziczonym po ojcu. Stanisław kontynuował naukę w gimnazjum. U Dominika Stefanowicza pobierał lekcje gry na fortepianie. Potem kontynuował naukę w Wilnie, skąd udał się prosto do Wiednia, gdzie mógł bliżej przyjrzeć się i zapoznać z najnowszymi trendami muzyki operowej, również od strony organizacyjnej.

Mając 17 lat Stanisław poznał w Wilnie swoją przyszłą żonę Aleksandrę Müllerównę. Zaręczył się z nią, ale musiał spełnić warunek przyszłej teściowej – zdobyć zawód umożliwiający utrzymanie rodziny. Stanisław Moniuszko, wyjechał na 3-letnie studia muzyczne do berlińskiej Singakademie. W Berlinie poznał tajniki harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury. Chociaż ojciec planował dla Stanisława karierę urzędniczą, nie zabronił mu studiów muzycznych i pomagał mu finansowo, aby syn mógł realizować swoją pasję. Jeszcze studiując w Berlinie, Stanisław Moniuszko wydał drukiem trzy pieśni do słów Adama Mickiewicza.

Po ukończeniu studiów wrócił do Polski i w 1840 r. zawarł w Wilnie ślub z Aleksandrą Müllerówną. Dało to Moniuszce stabilność finansową, ponieważ jego żona była kobietą majętną, co nie zmienia faktu, że na utrzymanie rodziny musiał ciężko pracować. Mieli razem dziesięcioro dzieci. W 1841 r. przyjął posadę organisty w kościele Św. Jana w Wilnie, równocześnie udzielał prywatnych lekcji gry na fortepianie, ale także komponował pieśni i pierwsze operetki. Już wtedy myślało kiepskiej kondycji muzyki sakralnej i jej poprawie. Dlatego założył amatorski chór oraz Towarzystwo im. Św. Cecylii, które miały pomóc mu w osiągnięciu tego celu. Skomponowane przez niego utwory religijne (ok. 65 mszy, litanii, psalmów, pieśni) to oczywisty hołd oddawany Bogu, ale także jego staranie o podniesienie poziomu muzycznego śpiewów kościelnych. Stanisław Moniuszko równocześnie aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Wilna. Popularyzował utwory wielkich mistrzów m.in. utwory Beethovena, Haydna, Mendelssohna i Mozarta.

W tym samym roku zaczęły przychodzić na świat kolejne dzieci Stanisława i Aleksandry Moniuszków (dziesięcioro, z których troje zmarło w dzieciństwie). Kolejno na świat przychodzili: Elżbieta (artysta-grafik), Kazimierz (zmarł w dzieciństwie), Stanisław, Bolesław (wiolonczelista, zmarł nie żonaty), Maria (zmarła jako dziecko), Jadwiga, Zofia, Aleksandra (zmarła we wczesnym dzieciństwie), Jan (profesor petersburskiej Akademii Sztuk, artysta malarz; zmarł nie żonaty) i Cecylia (zmarła niezamężna).

Praca twórcza i konieczność utrzymania licznej rodziny oraz służby (ok. 16-17 osób), wymagały od kompozytora ogromnego wysiłku, często ponad siły. Był jednak niezwykle kochającym, wiernym małżonkiem, bardzo kochającym ojcem i ogromnie religijnym katolikiem. Miał wesołe usposobienie, był lubiany w towarzystwie, ale nie był zwolennikiem hulaszczego trybu życia.

Przez całe życie kompozytor mieszkał w zaborze rosyjskim (Ubiel, Mińsk, Wilno, Warszawa). Wybuch powstania styczniowego sprawił, że ocenzurowano jego twórczość, co bezpośrednio wpłynęło na stan jego budżetu. Ale okazało się to w dłuższej perspektywie wodą na młyn jego popularności. Uznano go jako twórcę Słowianina, który czerpie i nawiązuje do folkloru i ludowości. Władze carskie skutecznie utrudniały mu wystawianie oper i publikowanie innych utworów. Niemal każdą pieśń czy operę musiał tak opracowywać i tytułować, by nie budzić podejrzeń zaborcy. Z tego wynika m.in. tytuł dwunastu zeszytów „Śpiewników domowych”, które w zamyśle Stanisława Moniuszki, miały być „Śpiewnikami narodowymi”. W „Strasznym dworze”, na wskroś patriotyczne przesłanie kompozytor ukrył pod pozorem tradycyjnych zwyczajów i zabaw polskiego dworu szlacheckiego. Słowa „Arii z Kurantem” pozornie wyrażające tęsknotę za przedwcześnie zmarłą matką, w rzeczywistości symbolicznie – ukazywały pragnienie odzyskania niepodległej Ojczyzny.

Stanisław Moniuszko był kompozytorem niezwykle pracowitym i płodnym artystycznie. Już od samego początku edukacji muzycznej wykazywał zainteresowanie formami wokalno-instrumentalnymi. W swoim niezbyt długim życiu (zmarł w wieku 53 lat w Warszawie na atak serca) skomponował 13 oper, 11 operetek, ok. 300 pieśni,8 kantat i ballad, muzykę baletową, bardzo liczne utwory fortepianowe, orkiestrowe, organowe i kameralne.W swoje dzieła wplatał muzykę ludową, pochodzącą z tej części Polski, w której się urodził. Stąd też w jego muzyce także cechy folkloru białoruskiego. „Halka”, „Flis” i „Paria”, to sprzeciw kompozytora wobec niesprawiedliwości społecznej tamtych czasów.
Lata 1842 – 1858, to dla Stanisława Moniuszki czas wytężonej pracy twórczej, licznych podróży artystycznych, poznawania wybitnych kompozytorów m.in. Smetany, Aubera, Rossiniego, Gounoda i Liszta. To także okres walki o uzyskanie lepszych zarobków na utrzymanie rodziny. W 1854 r. odbyła się premiera w Wilnie 2-aktowej opery „Halki. Cztery lata później wielki sukces odniosła 4-aktowa rozszerzona wersja „Halki” w warszawskim Teatrze Wielkim. Konsekwencją tego były liczne podróże artystyczne, Stanisław Moniuszko podróżował m.in. do Krakowa, Petersburga, Berlina, Drezna, Lipska, Moguncji, Kolonii, Pragi, Weimar’u.
W 1858 r. otrzymał stanowisko dyrektora (głównego dyrygenta) warszawskiego Teatru Wielkiego. Wiązało się to z przeprowadzką całej rodziny do Warszawy.Okazał się wybitnym nauczycielem muzyki, organistą, dyrygentem, a przede wszystkim kompozytorem, tworzącym muzykę nacechowaną narodowo, która posiadała wplecione w kompozycje elementy o charakterze ludowym. W 1860 r. wystawiono operę „Hrabina”, rok później – operę „Verbum nobile”.

W 1861 r. Stanisław Moniuszko, przebywając w Paryżu, poznał osobiście Gioacchino Rossiniego, któremu w prezencie ofiarował partyturę swojej III Litanii Ostrobramskiej. Wielki mistrz był pod wrażeniem tego dzieła.
Trzy lata później w 1864 roku Stanisław Moniuszko został pedagogiem w warszawskim Instytucie Muzycznym Apolinarego Kątskiego. Prowadził klasę chóralną, wykładał harmonię, kontrapunkt oraz kompozycję. Jednym z jego uczniów był Zygmunt Noskowski.
W 1865 r. owacyjnie przyjęto w Warszawie premierę „Strasznego dworu”.Jednak po Powstaniu Styczniowym carska cenzura zdjęła tę operę z afisza. Lata 1868-1870, to kolejne zagraniczne sukcesy „Halki” (m. in. w Pradze, Moskwie i Petersburgu).

W 1871 roku Stanisław Moniuszko dał ostatni swój koncert kompozytorski w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, który powstał z inicjatywy Władysława Wiślickiego, przy współudziale Stanisława Moniuszki, Józefa Sikorskiego, Ignacego Krzyżanowskiego, Adama Münchheimer’a, Wilhelm’a Troschel’a i Józefa Wieniawskiego.
4 czerwca 1872 r. Stanisław Moniuszko zmarł nagle na atak serca w swoim warszawskim domu. 7 czerwca 1872 roku odbył się uroczysty pogrzeb Ojca polskiej Opery Narodowej. Podczas mszy żałobnej w warszawskim kościele Św. Krzyża przy ul. Krakowskie Przedmieście, muzycy Teatru Wielkiego wykonali Requiem Stanisława Moniuszki, a o wielotysięcznym kondukcie żałobnym, który przeszedł ulicami Warszawy na Powązki, mówiono, że przerodził się w patriotyczną manifestację Polaków.

W 1908 r. Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im. Stanisława Moniuszki ufundowało nowy grobowiec dla Stanisława i Aleksandry Moniuszków.

Ulica Stanisława Moniuszki.

Ulica Stanisława Moniuszki w Jeleniej Górze została mianowana 22.10.1974 r. na mocy uchwały RNMiP JG. To jedna z dłuższych ulic Zabobrza. Głównie pełni funkcje mieszkaniowe, ale nie brak tu placówek użyteczności publicznej. Na ul. Moniuszki znajdują się m. in. największa w Jeleniej Górze Szkoła Podstawowa nr 11 wraz z pływalnią, jeden z najstarszych w Jeleniej Górze, kościół pod wezwaniem św. Wojciecha z zabytkową starą częścią kościoła z XV wieku, jeleniogórskie biuro TK Vectra, Hurtownia CDN materiałów szkolno-biurowych oraz obiekty gastronomiczne, usługowe i handlowe.

Opracowała: EL