Patroni zabobrzańskich ulic Grażyna Bacewicz

Filia nr 3 Książnicy Karkonoskiej
prezentuje

Patroni zabobrzańskich ulic

Grażyna Bacewicz
(5 luty 1909-17 styczeń 1969)

polska kompozytorka i skrzpaczka

Kompozytor musi pisać
z wewnętrzną satysfakcją i szczerze,
ale nie może zapominać o tym,
że pisze dla ludzi….
Grażyna Bacewicz

Grażyna Bacewicz urodziła się 5 lutego 1909 w Łodzi, w rodzinie o bogatych tradycjach muzycznych. Była trzecim dzieckiem polsko-litewskiego małżeństwa. Jej ojciec Vincas (Wincenty) i jej dwaj bracia byli kompozytorami, natomiast matka uzdolniona muzycznie, była uczennicą słynnych profesorów: Z.Noskowskiego i A.Michałowskiego. Ojciec i brat Vytautas uważali się za Litwinów, używali nawet litewskiej formy nazwiska Bacevičius. Matka Maria Modlińska była Polką, pozostała trójka dzieci też uważała się za Polaków. Drugim bratem był Kiejstut Bacewicz, późniejszy kompozytor i rektor Akademii Muzycznej w Łodzi. Oprócz braci miała jeszcze siostrę, poetkę i dziennikarkę Wandę. Ona jedna nie uległa muzycznej pasji swojej rodziny i nie zdobyła wykształcenia muzycznego. Natomiast skrzętnie archiwizowała dokonania rodzeństwa. Można powiedzieć, że Grażyna Bacewicz, przyszła kompozytorka i skrzypaczka, zdolności i zamiłowania muzyczne otrzymała w genach.

Pierwszym nauczycielem muzyki był jej ojciec. Uczył ją gry na fortepianie i skrzypcach. Potem edukację muzyczną kontynuowała w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi, gdzie kształciła się w zakresie gry na skrzypcach i na fortepianie oraz z teorii muzyki. Jednocześnie uczęszczała do gimnazjum humanistycznego Janiny Pryssewiczówny.

W 1923 roku cała rodzina Bacewiczów przeniosła się do Warszawy. Tutaj studiowała w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. Jej profesorami byli Kazimierz Sikorski (kompozycja), Józef Jarzębski (skrzypce), i Józef Turczyńskiego (fortepian). Równocześnie zaczęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim, z których jednak po półtora roku zrezygnowała. Przerwała także dalszą naukę gry na fortepianie. Ostatecznie ukończyła Konserwatorium z 2 dyplomami: z gry na skrzypcach i z kompozycji. Dzięki hojności Ignacego Jana Paderewskiego otrzymała stypendium na studia kompozytorskie w École Normale de Musique w Paryżu, które odbyła w latach 1932–1933 pod kierunkiem Nadii Boulanger. Uczęszczała tam również na prywatne lekcje gry na skrzypcach do Andre Toureta, a potem także u węgierskiego skrzypka – Carla Flescha.

Jako solistka już w 1935 roku odniosła pierwszy sukces, otrzymując pierwsze wyróżnienie na I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie. Wkrótce zaczęła odnosić także sukcesy jako kompozytorka. Jej grę cechowały: nieskazitelnie czysta intonacja, precyzja rytmiczna, wyczucie formy utworu i stylu, niezawodna pamięć muzyczna, inteligencja, finezja interpretacji oraz łatwość techniczna. Wykonywała publicznie nie tylko swoje utwory skrzypcowe, ale także zdarzyło się jej wykonywać utwory innych kompozytorów oraz kompozycje fortepianowe.

W latach 1936–1938 Grażyna Bacewicz współpracowała z warszawską Orkiestrą Polskiego Radia (obecnie: Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia), w której grała partię pierwszych skrzypiec. Praca w orkiestrze dała jej możliwość wzbogacenia wiedzy na temat instrumentacji. Tutaj także poznała swojego przyszłego męża, był nim młody lekarz Piotr Andrzej Biernacki — wielki meloman i pianista amator. Przypadkowe spotkanie zadecydowało o przyszłych losach obojga. Połączyło ich gorące uczucie i szybka decyzja o ślubie. Oboje jednak myśleli o swoim życiu racjonalnie i nie chcieli rezygnować z podjętych wcześniej zamierzeń. Przed Grażyną był konkurs, natomiast Piotr Andrzej, dzięki otrzymanemu stypendium, miał odbyć praktykę w kilku naukowych ośrodkach europejskich. Razem z mężem zamieszkali w Warszawie, gdzie po latach Piotr Andrzej Biernacki został profesorem Akademii Medycznej w Warszawie. Ich jedynym dzieckiem była późniejsza malarka i poetka Alina Biernacka.

Przed II Wojną Światową Grażyna Bacewicz dużo koncertowała – często wyjeżdżała wspólnie z bratem Kiejstutem, znanym pianistą, w trasy koncertowe – m.in. do Francji, Hiszpanii i krajów nadbałtyckich. Podczas okupacji niemieckiej występowała na koncertach konspiracyjnych i koncertach Rady Głównej Opiekuńczej. Po wojnie kontynuowała działalność koncertową aż do 1953 roku. Dawała recitale m.in. w Belgii, Czechosłowacji, ZSRR, Rumunii, na Węgrzech i we Francji.

Równocześnie w 1945 roku podjęła pracę w Państwowym Konserwatorium Muzycznym (obecnie: Akademia Muzyczna) w Łodzi, gdzie wykładała przedmioty teoretyczne i prowadziła klasę skrzypiec. Grażyna Bacewicz mozolnie, ale z prawdziwą determinacją budowała swoją pozycję muzyczną, łącząc rozkwitającą karierę skrzypaczki z pracą twórczą. Potrzeba poświęcenia się pracy twórczej była jednak u niej tak silna, że gotowa była zrezygnować z kariery wirtuoza skrzypiec. Toteż w latach 50. porzuciła karierę estradową i poświęciła się głównie komponowaniu i pracy pedagogicznej. Początkowo Grażyna Bacewicz w pierwszym okresie swojej działalności była zafascynowana twórczością Karola Szymanowskiego. Potem przez wiele lat tworzyła w stylu neoklasycznym. Jej twórczość to jeden z najważniejszych przykładów neoklasycyzmu w muzyce XX wieku. Należała do licznej grupy polskich kompozytorów z lat międzywojennych i powojennych tworzących w tym stylu.

Ważnym wątkiem w twórczości Grażyny Bacewicz były też kompozycje czerpiące z polskiego folkloru. Nigdy natomiast nie ugięła się i nie skomponowała utworu socrealistycznego. Znakomity warsztat zawdzięczała w dużej mierze studiom we Francji, co wykorzystywała umiejętnie w swojej obfitej i różnorodnej twórczości. Z czasem przechodziła stopniowo metamorfozę ku muzyce bardziej ekspresyjnej. Jako wykształcona i koncertująca skrzypaczka szczególną uwagę poświęciła muzyce na skrzypce oraz inne instrumenty smyczkowe. Była autorką siedmiu koncertów skrzypcowych, dwóch koncertów wiolonczelowych i koncertu altówkowego. Napisała także siedem kwartetów smyczkowych, pięć sonat na skrzypce i fortepian oraz dwie sonaty na skrzypce solo. Przynajmniej niektóre z tych kompozycji, obok kilku innych dzieł kameralnych, a także symfonicznych, do dzisiaj konkurują z pełnym powodzeniem na estradach koncertowych. Grażyna Bacewicz jest też autorką dzieł scenicznych — skomponowała muzykę do trzech baletów, a także operę radiową zamówioną i przygotowaną specjalnie dla Polskiego Radia pt. „Przygoda króla Artura”.

W historii muzyki polskiej – uważana jest za pierwszą kobietę, której udało się wejść do grona kompozytorów zaliczanych do wybitnych. Zdobyła trwałą pozycję w klasycznym repertuarze koncertowym.

Grażyna Bacewicz zajmowała się także nauczaniem. Dwukrotnie, w latach 1934/35 i 1945/46, jako pedagog wykładała harmonię, kontrapunkt i solfeż oraz prowadziła klasę skrzypiec w Konserwatorium w Łodzi. Natomiast od 1966 roku, a od 1967 jako profesor zwyczajny, pracowała w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, prowadząc klasę kompozycji.

W latach 60 Grażyna Bacewicz zajęła się pisarstwem. Napisała kilku powieści i nowel – pozostających w rękopisie – oraz tomik opowiadań „Znak szczególny”.

Brała czynny udział w życiu organizacyjno-muzycznym będąc jurorem – w konkursach skrzypcowych i kompozytorskich, m.in. w Liège, Paryżu, Moskwie, Neapolu, Budapeszcie, Poznaniu i Warszawie. W latach 1955–57, a potem 1960–69, aż do śmierci, była wiceprezesem Związku Kompozytorów Polskich.

Aktywna muzycznie, zmarła nagle na zawał serca 17 stycznia 1969 roku w Warszawie. Grażyna Bacewicz została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Nagrody i wyróżnienia:

1933 – I Nagroda na konkursie kompozytorskim Towarzystwa „Aide aux femmes de professions libres” w Paryżu za Kwintet Na Instrumenty Dęte
1936 – II Nagroda na konkursie kompozytorskim Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej za Trio Na Obój, Skrzypce i Wiolonczelę, wyróżnienie za Sinfoniette na orkiestrę smyczkową
1949 – II Nagroda (pierwszej nie przyznano) na Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina, zorganizowanym przez Związek Kompozytorów Polskich w Warszawie za Koncert Fortepianowy
1951 – I Nagroda na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Liège za Kwartet Smyczkowy nr 4
1956 – II Nagroda na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Liège za Kwartet Smyczkowy nr 5
1960 – III Lokata podczas Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Muzykę na smyczki, trąbkę i perkusję
1965 – Nagroda rządu belgijskiego i złoty medal na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorów w Brukseli za koncert skrzypcowy nr 7.

Grażyna Bacewicz została uhonorowana szeregiem nagród za całokształt twórczości, kilkakrotnie przyznawano jej nagrody państwowe. Została również odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1949) i I klasy (1959), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1953), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1955). Otrzymała również Nagrody Państwowe II i III stopnia (1952, 1956).

Z okazji setnej rocznicy urodzin artystki, rok 2009 w polskiej muzyce ogłoszono rokiem Grażyny Bacewicz, natomiast Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, na którym umieszczono fotografię artystki.

Ulica Grażyny Bacewicz.

Ulica Grażyny Bacewicz w Jeleniej Górze znajduje się w samym centrum Zabobrza II. Łączy ul. Ogińskiego z III Zabobrzem. Pełni funkcje zarówno mieszkaniowe jako sypialnia zabobrzańskich jeleniogórzan, jak też funkcje handlowo-usługowo rozrywkowe (kilka sklepów różnej branży, apteka, Klub Pod Papugami, szkoła języków, kwiaciarnia).

Opracowała: EL