Filia nr 3 Książnicy Karkonoskiej
prezentuje

Patroni zabobrzańskich ulic

Karol Maciej Szymanowski
(1882-1937), polski kompozytor, pianista, pedagog

Urodził się 3 października 1882 roku na Ukrainie w okresie zaborów, gdy nie istniało państwo polskie, a ziemie polskie podzielone były pomiędzy zaborców, Rosję, Prusy i Austrię. Ziemiański dwór Szymanowskich herbu Korwin/Ślepowron, pomimo oddalenia od centrów życia umysłowego i artystycznego, zawsze pielęgnował kulturę polską, bogaty był w nowości w zakresie polskiej i obcej literatury, poezji i muzyki, której miłośnikiem i znawcą był Stanisław Korwin-Szymanowski – ojciec Karola. Spośród pięciorga jego dzieci, troje na stałe związało się z muzyką. Początkowo lekcje muzyki Karol, pobiera od ojca, później w szkole muzycznej u krewnego Gustawa Neuhausa. Inspiracją do pierwszych prób kompozytorskich 13-letniego Szymanowskiego była muzyka Wagnera. Już wtedy zauważono wybitny talent kompozytorski.

W latach 1901-1904 Szymanowski przyjeżdża do Warszawy, by usystematyzować studia muzyczne, w tym czasie pobiera także prywatne lekcje harmonii u Marka Zawirskiego oraz kontrapunktu i kompozycji u Zygmunta Noskowskiego.

Ze względu na izolację od głównych nurtów i przemian dokonujących się w sztuce europejskiej Szymanowski i grupa ambitniejszych jego kolegów zwracają się ku wielkim centrom europejskim w poszukiwaniu warunków swobodnego rozwoju. Wspólnie i tworzą pod mecenatem księcia Władysława Lubomirskiego Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich z siedzibą w Berlinie, stawiając za cel “popieranie nowej muzyki polskiej za pomocą koncertów i wydawnictw własnych utworów”. Grupa ta zwana Młodą Polską w muzyce, w istocie niejednorodna pod względem ideowo-artystycznym, działała blisko 6 lat od pierwszego koncertu w Warszawie (6.II.1906). Młodzi kompozytorzy wspierani przez pianistów Artura Rubinsteina i Henryka Neuhausa oraz skrzypka Pawła Kochańskiego prowadzili działalność artystyczną na terenie Warszawy, Lwowa, Krakowa, Berlina, Lipska, Wiednia i Drezna.

W twórczości Szymanowskiego wyróżniają się 3 okresy: wczesny (do wybuchu I wojny światowej), środkowy, zwany impresjonistycznym (do ok. 1923) i późny, zwany narodowym.

Pierwsze utwory fortepianowe Szymanowskiego wykazują pokrewieństwo stylistyczne z muzyką Chopina, Schumanna i Skriabina, zaś pieśni wykazują podobieństwo do nurtu późnoromantycznego.

W 1912 r. Szymanowski osiedla się w Wiedniu. W kolejnych latach wiele podróżuje. We Francji budzi jego podziw impresjonizm i muzyka C. Debussy`ego, Powstają wielkie, dojrzałe dzieła. Nazwisko Szymanowskiego pojawia się na afiszach koncertowych wielu miast. Podróżuje po Niemczech, Włoszech , Anglii i Austrii, a nawet odwiedza miasta północnej Afryki. W 1912 roku podpisuje z Universal Edition kontrakt na 10 lat. Bezpośredni kontakt z kulturą antyczną, arabską i wczesnochrześcijańską okazuje się silnym impulsem przeobrażeń estetycznych kompozytora.
W tym czasie poznaje Strawińskiego.

Lata I wojny światowej spędził Szymanowski w rodzinnej Tymoszówce, tylko zimowe miesiące spędza w Kijowie na krótko odwiedza Petersburg i Moskwę, głównie w celach koncertowych. Intensywnie studiuje historię i kulturę antyku, islamu, antycznego Rzymu i wczesnego chrześcijaństwa; czyta dzieła klasyków, fascynują go Platon i Leonardo da Vinci, Thaine’a Philosophie de l’art, oraz obrazy Italii. Dwa lata inspiracji i aktywności twórczej, największej w życiu Szymanowskiego dają początek najbardziej jednorodnym stylistycznie utworom.

Rewolucja październikowa przerwała ten okres, po zniszczeniu Tymoszówki Szymanowscy osiadają się w Elizawetgradzie. Przez dwa lata 1918 -1919 Szymanowski pisze powieść Efebos, w której porusza najistotniejszą jego zdaniem zagadkę miłości i erotyzmu. Powieść jest też etyczno-estetycznym credo kompozytora, poruszającą wprost tematykę homoseksualizmu. Dedykował ją swojemu kochankowi, 15-letniemu Borysowi Kochno. Borys był tancerzem, pochodzącym ze szlacheckiej rosyjskiej rodziny. Zachowały się nieliczne fragmenty, powieść spłonęła w Warszawie w 1939 r. W 1919 r. wraz z rodziną udaje się do Polski, krótko przebywa w Bydgoszczy, potem osiedla się w Warszawie.

Powstaje balet-pantomima Mandragora, Szymanowski pracuje nad rozpoczętą w 1918 r. trzyaktową operą Król Roger. Dwukrotnie podróżuje przez Londyn do Stanów Zjednoczonych wraz z Pawłem Kochańskim i Arturem Rubinsteinem. Ich koncerty spotykają się z dużym uznaniem krytyki i aplauzem publiczności.

Fakt zaistnienia wolnej, odrodzonej Polski aktywizuje Szymanowskiego do działalności przepojonej poczuciem odpowiedzialności za losy muzyki polskiej. Pragnie swobody i tolerancji artystycznej, doskonalenia warsztatu kompozytorskiego, kultywowania najlepszych tradycji narodowych. Walczy o to w licznych artykułach, wypowiedziach i polemikach. Był także autorem pism publicystyczno-muzycznych i literackich. Angażuje się w sprawę kształtowania stylu narodowego. Począwszy od roku 1922 wiele czasu spędza w Zakopanem, którym jest zauroczony. Wynajmuje tu góralski dom Atmę i w kolejnych latach regularnie przyjeżdża. Tutaj, pozostając pod silnym wpływem muzyki ludowej górali tatrzańskich, rodzi się projekt góralskiego baletu Harnasie. Szymanowski zwrócił uwagę na folklor podhalański i postanowił wykorzystać go we własnej twórczości. Sięga też do muzyki ludowej Kurpiów. Po latach mieszkając w Zakopanem kończy balet Harnasie, oparty na muzyce podhalańskich górali. Wystawia go w Europie, spotyka się z bardzo dobrym przyjęciem, jednak największy sukces odnosi w Paryżu i Pradze.

Rośnie znaczenie Szymanowskiego w Polsce, ale także powodzenie i uznanie poza granicami kraju. Wiele czasu kompozytor spędza w Paryżu; jego utwory wchodzą do repertuaru wybitnych wirtuozów. Rozbrzmiewają w salach koncertowych Paryża, Londynu, Wiednia, Triestu, Salzburga, Moskwy, Berlina, Wenecji, Brukseli, Nowego Jorku, Filadelfii, Chicago. Szymanowski otrzymuje liczne i wysokie odznaczenia, zostaje członkiem międzynarodowych stowarzyszeń.

Otrzymuje dwie propozycje objęcia stanowiska dyrektora konserwatorium w Kairze i w Warszawie – wybiera ofertę warszawską. Walczy o nowy model uczelni, nowoczesne metody kształcenia zawodowego i wychowania muzycznego. Oddaje się bez reszty pracy w Konserwatorium, nie ma czasu na pracę kompozytorską. W trakcie pogarsza się stan jego zdrowia, choruje na gruźlicę gardła. W 1929 r. odbywa kurację w sanatorium Edlach w Austrii, natomiast w 1930 r. zmuszony porzucić swe obowiązki, spędza blisko rok w sanatorium szwajcarskim w Davos. Tu pisze niezwykle interesującą rozprawkę – ”Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie”.

Szymanowski otrzymuje godność rektora Akademii Muzycznej, powstałej w 1930 r. w miejsce Konserwatorium. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie nadaje mu tytuł doctora honoris causa, zostaje honorowym członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej.

W 1932 r. wycofuje się z uczelni. Pozbawiony stałego dochodu decyduje się występować jako pianista-wykonawca swoich utworów. Koncertuje we wszystkich większych ośrodkach życia muzycznego Europy. Nie znajduje czasu i sił na komponowanie. W 1935 r. dochodzi do jedynego spotkania dwóch największych polskich kompozytorów XX wieku – Karola Szymanowskiego i Witolda Lutosławskiego. W tym roku także Szymanowski na zawsze opuszcza „Atmę”. W 1936 przebywa kilkakrotnie w sanatorium w Grasse we Francji.

Choroba czyniła szybkie postępy, stan zdrowia wymagał dłuższego leczenia sanatoryjnego na południu. Niestety skromne fundusze kompozytora często wystarczały jedynie na pobyt w hotelach, bez stałej pomocy lekarskiej. Gruźlica zaatakowała gardło, wskutek czego Szymanowski nie był w stanie niczego jeść. Kiedy przyszła pomoc było już za późno.

Karol Szymanowski zmarł w sanatorium w Lozannie 29 marca 1937 roku.

Karol Szymanowski był polskim kompozytorem i pianistą, o światowej sławie. Należał do grupy kompozytorów Młodej Polski, inspirował się muzyką ludową, renesansową i starożytną. Został pochowany w krypcie zasłużonych kościoła Archanioła i Św. Stanisława Biskupa na Skałce w Krakowie. Rok 2007 ogłoszono rokiem Karola Szymanowskiego. Wielu ulicom i szkołą w Polsce nadano jego imię. Willa „Atma” w Zakopanem to obecnie Muzeum Karola Szymanowskiego – Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. [EL.]

Ulica Karola Szymanowskiego (Zabobrze I)

Ulica Karola Szymanowskiego to boczna i dość krótka ulica Zabobrza I. Od 30.11.1965 roku, wspólnie z ul. Różyckiego zostały mianowane uchwałą Rady Miejskiej, były to jedne z pierwszych ulic nowo powstającej nowoczesnej dzielnicy, na terenie dawnej wsi Raszyce.

Mimo, że przy tej ulicy znajdują się wyłącznie budynki mieszkalne, jej położenie jest dość atrakcyjne pod względem odległości do pobliskich sklepów, ośrodków zdrowia czy szkoły.

Czy wiesz jak rozbudowywało się Zabobrze?
Zajrzyj TUTAJ i odkryj kolekcję fotografii Pana Andrzeja Szpaka
w Jeleniogórskiej Bibliotece Cyfrowej.