Patroni zabobrzańskich ulic Witold Lutosławski

Filia nr 3 Książnicy Karkonoskiej
prezentuje

Patroni zabobrzańskich ulic

Witold Roman Lutosławski
ur. 25 stycznia 1913, zm. 7 lutego 1994

Witold Roman Lutosławski urodził się 25 stycznia 1913 r. w Warszawie. Pochodził z ziemiańskiej rodziny herbu Jelita. Był synem Józefa Lutosławskiego i Marii z Olszewskich. Wychowywał się w Drozdowie k. Łomży, w majątku stanowiącym własność jego rodziny. Trud wychowania wzięła na swoje barki głównie jego matka. Mimo to obracał się bardziej w środowisku rodziny ze strony ojca. Rodzina Lutosławskich obfitowała w nietuzinkowe osobowości. Byli wśród nich ziemianie, ale też filozofowie, chemicy, księża, i inni ludzie nauki. Jego zainteresowanie muzyką wywodziło się z rodzinnego muzykowania i miało korzenie już w dzieciństwie. Naukę gry na fortepianie rozpoczął już jako sześcioletnie dziecko. W wieku 9 lat młody Lutosławski napisał swoją pierwszą kompozycję na fortepian – Preludium. Potem uczył się gry na skrzypcach u Lidii Kmitowej, a także gry na fortepianie w Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Natomiast od 1928 roku rozpoczął naukę kompozycji u Witolda Maliszewskiego. Po maturze początkowo podjął studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim, z których po roku zrezygnował z powodu nie możności pogodzenia studiów z nadmiarem zajęć w Konserwatorium Warszawskim, gdzie równocześnie studiował kompozycję i grę na fortepianie. Tu w 1930 r. skomponował swój pierwszy utwór wykonany publicznie -„Taniec Chimery” na fortepian. Natomiast jako swój debiut kompozytorski uznał „Wariacje symfoniczne”.

Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną Lutosławskiego przerwała II wojna światowa. Początkowo walczył jako żołnierz przeciwko Niemcom – był radiotelegrafistą. Po ucieczce z niewoli wrócił do Warszawy. W czasie okupacji zarabiał na życie, grając w warszawskich kawiarniach, najdłużej w duecie z Andrzejem Panufnikiem. Niewiele brakowało, a obu wywieziono by podczas łapanki. Brał udział też w tajnych koncertach organizowanych w domach prywatnych. Razem z Eugenią Umińską zbierał fundusze na pomoc dla ukrywających się artystów, wśród nich był m.in. Władysław Szpilman. Po wojnie Witold Lutosławski zamieszkał na stałe w Warszawie. Podjął pracę w Polskim Radiu, brał też czynny udział w powojennej odbudowie życia muzycznego Warszawy. Począwszy od połowy lat 30. pracował w studiu radiowym, gdzie kierował nagraniami swojej muzyki filmowej. Od 1945 działał we władzach Związku Kompozytorów Polskich, w 1948 r. zrezygnował z dzziałalności z przyczyn ideologicznych. W 1946 r. ożenił się po raz drugi, jego wybranką była Maria Danuta Bogusławska, siostra Stanisława Dygata. Na życie zarabiał komponując głównie muzykę teatralną i radiową oraz piosenki. W czasach stalinowskich były to piosenki masowe, a później taneczne, które podpisywał pseudonimem „Derwid”. Za namową Władysława Szpilmana, skomponował cykl 35 piosenek tanecznych – m.in. fokstrotów, walców, tang itp., kilka z nich otrzymało tytuł „Radiowej piosenki miesiąca”. Jego przeboje śpiewali najwięksi ówczesnej sceny. Od początku powstania związany był z festiwalem „Warszawska Jesień”. Jako jedyny uczestniczył w pracach komisji repertuarowej festiwalu nieprzerwanie przez 37 lat, a w latach 1960–1965 był jej pierwszym przewodniczącym. Był też najczęściej grywanym za życia polskim kompozytorem, pierwszym, którego uhonorowano wieczorem autorskim w ramach festiwalu. Kierował również Towarzystwem Muzyki Współczesnej, którego działalność na parę lat umożliwiła postalinowska „odwilż”. Artysta zasłynął z niezrównanych interpretacji pasji i kantat Bacha, dzieł oratoryjnych i – przede wszystkim – pieśni XIX i XX wieku. Wykonał i nagrał m. in. niemal wszystkie pieśni Schuberta. Komponował też utwory wokalne, kameralne i orkiestrowe.

Działał w Związku Kompozytorów Polskich. W latach 1954-1967 i 1971-1973 przewodniczył komisji kwalifikacyjnej, pełnił rozmaite funkcje przy Polskim Wydawnictwie Muzycznym i w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Jako członek Międzynarodowej Rady Muzycznej przy UNESCO spowodował, że w 1969 z jego inicjatywy przyjęto pierwszą ustawę potępiającą nadużywanie muzyki w miejscach publicznych i prywatnych, jako naruszenie prawa człowieka do spokoju i ciszy. Do problemu tego powracał wielokrotnie, uważając, że muzyka dobiegająca zewsząd i ciągle nie tylko męczy, ale także tępi wrażliwość na prawdziwą muzykę. Nigdy nie związał się na stałe z żadną uczelnią muzyczną. Uczestniczył natomiast w wielu kursach kompozytorskich w Polsce i zagranicą. W latach 70-tych i 80-tych przyjmował jedynie sporadycznie zaproszenia na wykłady poświęcone własnej twórczości.

Od 1963 r. prawykonaniem swoich „Trzech poematów Henri Michaux” na chór i orkiestrę rozpoczął działalność dyrygencką, odtąd aktywnie udzielał się na tym polu. Jako dyrygent odbył wiele podróży artystycznych, m.in. do Francji, Czechosłowacji, Holandii, Norwegii i Austrii. Wystąpił łącznie w 23 krajach. Dyrygował największymi zagranicznymi orkiestrami. Był jednym z nielicznych kompozytorów, którzy dyrygowali wykonaniami niemal wyłącznie swoich kompozycji. Dawał zwykle kilkanaście koncertów rocznie. Starannie dobierając miejsca koncertów, w jego kalendarzu najczęściej przeważały metropolie lub miejsca renomowanych festiwali. Dbał o prestiż własnego nazwiska.

W stanie wojennym unikał obecności w życiu publicznym. W 1989 r. opowiedział się po stronie „Solidarności” i jako jedyny reprezentował środowisko muzyczne w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie.

Zmarł 7 lutego 1994. Pochowano go 16 lutego 1994 roku na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Twórczość Witolda Lutosławskiego spotkała się z licznymi dowodami uznania. Był wielokrotnie nagradzany. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń w Polsce i zagranicą. W 1994 r. nadano Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego. Honorowe członkostwo przyznawały mu liczne stowarzyszenia muzyczne, akademie artystyczne i naukowe. Lutosławski otrzymał I miejsce na Międzynarodowej Trybunie kompozytorów UNESCO w Paryżu. Wiele uniwersytetów polskich i zagranicznych przyznało Lutosławskiemu tytuł doktora honoris causa. Od 1990 odbywa się w Warszawie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Witolda Lutosławskiego, organizowany przez Filharmonię Narodową.

Witold Lutosławski był najwybitniejszym obok Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego, kompozytorem polskim wszechczasów. Był klasykiem muzyki XX wieku, zaliczanym do nurtu neoklasycznego. Indywidualnym wyznacznikiem techniki kompozytorskiej Lutosławskiego było wprowadzenie elementu przypadku w strukturę rytmiczną, przy równoczesnym zachowaniu ścisłej organizacji wysokości dźwięków. Nowatorskim pomysłem kompozytorskim Lutosławskiego był też zamysł konstrukcyjny, polegający na wprowadzeniu kilku zazębiających się wątków dźwiękowych, tworzących tzw. „łańcuchową” strukturę. Witold Lutosławski nie należał do żadnej „szkoły” kompozytorskiej, nie poddawał się trendom czy modom, nie podtrzymywał też tradycji, ani nie brał udziału w awangardowych rewolucjach projektach. Znalazł sobie własną artystyczną drogę, którą konsekwentnie podążał, wiedziony nieomylnym smakiem. Jego muzyka była wzorcowym przykładem idealnego wyważenia proporcji pomiędzy formą i treścią, intelektem i emocją. Jej doskonałość zapewniła Lutosławskiemu stałe miejsce wśród największych twórców XX wieku.

Według Krzysztofa Meyera: Trudno byłoby znaleźć w drugiej połowie XX w. innego kompozytora, który potrafiłby wyczarowywać z orkiestry równie wiele barw jak Lutosławski. Osiągał to poprzez stopniowe wprowadzenie do gry pewnych instrumentów i równoczesne uciszanie innych.

Ulica Lutosławskiego.

Ulica Lutosławskiego w Jeleniej Górze znajduje się na obrzeżu Zabobrza od strony ul. Działkowicza. Niektórzy nie wiedzą o jej istnieniu, ponieważ jest na uboczu. To krótka uliczka, słabo zurbanizowana w kształcie dużej litery „L”. Składa się z kilkunastu domów mieszkalnych przy wejściu do zlokalizowanych tu Rodzinnych Ogródków Działkowych. Strukturalnie stanowi małe osiedle mieszkalne. Obecnie ulica Lutosławskiego jest nadal placem budowy.

Opracowała: EL