Patroni zabobrzańskich ulic Henryk Jordan

Filia nr 3 Książnicy Karkonoskiej
prezentuje

Patroni zabobrzańskich ulic

Henryk Jordan
(23 lipca 1842-18 maja 1907), lekarz, społecznik

Henryk Jordan urodził się 23 lipca 1842 r. w Przemyślu. Pochodził ze zubożałej szlacheckiej rodziny, która wywodziła się z możnego niegdyś rodu Jordanów z Zakliczyna. Był synem Bonifacego Jordana i Salomei. Ojciec był nauczycielem, zarabiał dawaniem korepetycji, matka natomiast prowadziła pensjonaty dla panien w Tarnopolu oraz we Lwowie. Przedwczesna śmierć ojca spowodowała, że Henryk Jordan wraz z matką znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. Już w gimnazjum musiał podjąć pracę zarobkową, udzielając korepetycji. Uczył się w Tarnopolu i Tarnowie. W 1861 roku wyjechał do Triestu ponieważ groziło mu wyrzucenie ze szkoły za udział w narodowych manifestacjach. Rok później zdał z wyróżnieniem egzamin dojrzałości i zaczął studia medyczne w Wiedniu. W 1863 r. wrócił do Krakowa gdzie kontynuował naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia zakończył egzaminem ścisłym, ale ze względów zdrowotnych nie przystąpił do egzaminu dyplomowego. Po czterech latach studiów Jordan wyjeżdża zagranicę ze względu na problemy materialne ale też chęć poznawania świata. W całkowicie nieznanym sobie środowisku dzięki wrodzonej życiowej energii i umiejętności szybkiego przystosowania się, radził sobie nadspodziewanie dobrze. Był w Berlinie, w Nowym Jorku. Zarabiał grą na fortepianie w restauracjach oraz jako akompaniator w zakładzie gimnastycznym dla dziewcząt.

W Stanach Zjednoczonych Jordan rozpoczął praktykę położniczą i ginekologiczną, tam też otworzył szkołę położnych. Rozpoczął praktykę lekarską w dzielnicy bogatych pod nazwiskiem H. Jordan, a w innych godzinach, jako J. Henry wśród ludzi biednych. Zyskał duże uznanie nie tylko w opinii nowojorskich kobiet. To właśnie tu po raz pierwszy zetknął się z kompleksowym programem ćwiczeń fizycznych i ich wpływem na zdrowie. Po zapoznaniu się z kilkoma głośnymi amerykańskimi szkołami lekarskimi, po półtorarocznej nieobecności,z nowym bagażem doświadczeń zawodowych i życiowych, uzyskawszy znaczną niezależność materialną przez Anglią i Niemcy wrócił do Polski.

Początkowo pracował w szpitalu dla chorych umysłowo. W 1870 r. otrzymał dyplom doktora medycyny i objął asystenturę w katedrze ginekologii i położnictwa w Krakowie, oraz otworzył własną praktykę lekarską. Zdobył uznanie jako lekarz ginekologii, specjalista położnik, a także jako wykładowca.

W 1874 r. trzydziestodwuletni dr H. Jordan zawarł związek małżeński z Marią z Gebhardtów. Niestety jego radość nie trwała długo. W wieku 6-ściu lat zmarł jego jedyny syn, a w niedługim czasie, po ciężkiej chorobie, żona. Chcąc znaleźć zapomnienie po tragicznych przeżyciach całkowicie poświęcił się pracy społecznej.

Zdobył uznanie pacjentów ze wszystkich warstw społecznych Galicji, nawet żona arcyksięcia Ferdynanda, Izabella była jego pacjentką. W 1890 otrzymał tytuł profesorski i dwukrotnie był dziekanem na Wydziale Lekarskim UJ.

Henryk Jordan angażował się w działalność wielu instytucji związanych z medycyną m. in.: kierował Krakowskim Towarzystwem Ginekologicznym oraz Krakowskim Towarzystwem Lekarskim, tworzył Towarzystwo Opieki Zdrowia i Towarzystwo Samopomocy Lekarzy. W jego dorobku znajduje się szereg publikacji medycznych i popularyzatorskich, głównie z położnictwa i ginekologii. Założył też czasopismo „Przegląd Higieniczny”. Dzięki staraniom Jordana wprowadzono w szkołach obowiązkowe lekcje gimnastyki oraz opiekę lekarską. Współdziałał w zorganizowaniu służby zdrowia w gminach. Organizował kursy doszkalające dla nauczycieli wychowania fizycznego na UJ. Współorganizował Stowarzyszenie do walki z gruźlicą. Wystąpił do Sejmu z petycją w sprawie budowy sanatorium ludowego dla gruźlików pochodzących z najuboższych warstw, których nie stać było na opłacenie leczenia.

W 1906 roku, wbrew swoim wcześniejszym poglądom, zrewolucjonizował obyczaje na Wydziale Lekarskim UJ promując pierwszą kobietę na doktora medycyny.

Henryk Jordan był wielkim społecznikiem o wszechstronnych zainteresowaniach. Obok szeregu działań podejmowanych na polu medycyny pełnił również inne ważne funkcje społeczne. Był radnym miasta Krakowa, posłem na galicyjski Sejm Krajowy, uczestniczył w pracach Rady Szkolnej Krajowej. Wszędzie podejmował działania na rzecz szerzenia higieny i jej wpływ na stan zdrowotności polskiego społeczeństwa. Przez całe życie, we wszystkich środowiskach zabiegał o podnoszenie wiedzy ogólnej w tym zakresie.

Chcąc wzbogacić estetykę Plant Krakowskich, ufundował dwa pomniki: Lillę Wenedę i Grażynę. Pomniki te wykonane zostały przez krakowskiego rzeźbiarza A. Duna, którego sam wykształcił własnym kosztem w Monachium.

Jordan był prezesem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, prezesem Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. Uczestniczył w pracach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz zainicjował powstanie Towarzystwa Budowy Tanich Mieszkań dla Robotników Katolickich. Wrażliwy był szczególnie na sytuację ludzi ubogich , którym starał się pomóc. Angażował się także w pomoc dla ubogiej młodzieży. Wspierał także gorąco polski przemysł i handel.

Żywiołowy charakter Henryka Jordana i jego gorące uczucia patriotyczne, towarzyszyły mu od lat najmłodszych. Toteż uznając, że w czasach niewoli najlepszą ostoją ducha narodowego jest pieśń patriotyczna i religijna, założył w kręgach rzemieślniczych chór, który po latach liczył 40 śpiewaków. Chór dra Jordana po raz pierwszy wystąpił w 1889 r. w kościele Pijarów. Oprócz występów w kościołach chór zapraszano na akademie i wieczorki patriotyczne.

Wiele starań włożył za pośrednictwem Rady Szkolnej Krajowej aby podnieść płace nauczycielskie i poziom życia kulturalnego nauczycieli. Organizował odczyty dotyczące higieny, roli gier, zabaw, ćwiczeń fizycznych w prawidłowym rozwoju dzieci i młodzieży.

Największym i najbardziej zapisanym w historii dziełem Jordana było jednak założenie na krakowskich Błoniach w 1889 r. pierwszego w Europie publicznego ogrodu zabaw i gier ruchowych dla dzieci do lat 15, który nazwano Parkiem Miejskim im. dr Henryka Jordana. Powstał on na terenach po wystawie przemysłowej. W ogrodzie tym mieściły się rozmaite urządzenia sportowe m. in.: basen, 12 boisk – każde o innym przeznaczeniu, ścieżki zdrowia i wiele innych. Można było tu uprawiać gimnastykę i lekkoatletykę. Dzieci mogły korzystać z parku bezpłatnie. W parku znajdowały się także sale do zajęć w razie niepogody, prysznice, szatnie, magazyny, po latach poszerzono działalność o warsztaty do prac ręcznych i poletka doświadczalne. Otworzono także „Mleczarnie” służącą dożywianiu dzieci.

Jordan uczestniczył w działalności Parku, organizował i bezpośrednio nadzorował podejmowane w nim działania. Wszystkie zajęcia poprawiające rozwój psychomotoryczny przygotowane były dla określonych grup wiekowych i prowadzone przez lekarzy. Ideą Jordana było: ”Dawać zdrowie i radość poprzez gry w słońcu i na powietrzu” i „Zmęczonemu ciału dawać wytchnienie”. Zasadą wychowawczą Jordana było wszechstronne kształcenie jednostki pod względem fizycznym, umysłowym, moralnym i estetycznym oraz umiejętności życia w grupie.

Podstawą parku było sprawne i drobiazgowo zaplanowane funkcjonowanie. Zapewniona była wyszkolona kadra, która czuwała podczas zajęć. Nad Zarządem Parku czuwał Przewodniczący Henryk Jordan, a jego zastępcą i kierownikiem obiektu był dr Kazimierz Homiński, który ułożył szczegółowy program ćwiczeń i zabaw na poszczególne dni tygodnia a także czuwał nad całością funkcjonowania parku. W programie położono nacisk nie tylko o dbałość o rozwój fizyczny, ale także społeczny. Ciągłe zmiany rodzajów gier i zabaw miały zapobiec nudzie i monotonii podczas zajęć. Dr Homiński opracował w sumie 68 różnorodnych zabaw i zajęć. Po każdej turze zabaw młodzież zmieniała boisko maszerując przy śpiewie pieśni patriotycznych. Właśnie na śpiew Jordan zwracał szczególną uwagę, uważając, że śpiew nie tylko ożywia zajęcia, ale również ma wpływ na kształtowanie postaw moralnych takich jak rozbudzanie poczucia jedności, solidarności i braterstwa.

Z jego inicjatywy także postawiono w parku 44 pomniki wybitnych Polaków, mające służyć – edukacji patriotycznej dzieci i młodzieży. W 1914 r., po śmierci Jordana, postawiono w Parku także i jego pomnik. Pomnik zajął centralne miejsce wśród popiersi sławnych Polaków.

Koncepcja ogrodów zabaw Jordana zdobyła wielkie uznanie nie tylko w Polsce. Na wzór Parku Jordana zaczęto otwierać podobne ogrody – zwane „Ogrodami jordanowskimi” – w innych miastach galicyjskich, a także w Warszawie, Płocku, Kaliszu, Lublinie, Katowicach. Powstało Towarzystwo Ogrodów Jordanowskich, które propagowało zakładanie tego typu obiektów rekreacyjno-sportowych dla dzieci. Po śmierci Jordana fala zachwytu opadła, nadciągała era klubów sportowych. Między wojnami i po II wojnie kraj był i jest nadal pokryty siecią ogrodów jordanowskich. Były one jednak bladym cieniem swego pierwowzoru.

W 1906 roku H. Jordana został powołano do Najwyższej Rady Sanitarnej w Wiedniu. Właśnie podczas posiedzenia tej Rady 5 maja 1907 roku zaskoczył go atak dusznicy sercowej. Po powrocie do Krakowa stan jego zdrowia znacznie się pogorszył i po dwóch tygodniach, 18 maja 1907 r. zmarł.

Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w rodzinnym grobowcu. Dzień pogrzebu był wielką manifestacją społeczeństwa polskiego i wyrazem hołdu dla wychowawcy młodego pokolenia. Ponadto był szeroko opisywany przez ówczesną prasę. [EL.]

Ulica Henryka Jordana (Zabobrze II)

Ulica Jordana to jedna z krótszych ulic Zabobrza. Łączy ona ul. Wiejską z ul. Ogińskiego. Nazwa nadana została w październiku 1945 r. przez Zarząd Gromady Strupice. Przy ulicy Jordana znajduje się kilka budynków mieszkalnych i 2 sklepy: wielkopowierzchniowy Lidl i sklep meblowy Bodzio.